Türkiye’de deniz edebiyatı denince akla gelen birinci isimlerden biri de Yaman Koray’dır. Kitaplarında Erdek’i, Karabiga’yı, Şarköy’ü, Marmara Adası’nı, Paşalimanı’nı, Avşa’yı, yani bir bütün olarak Marmara Denizi’ni yer belleyen Koray, kahramanlarını da ekseriyetle orada yaşayan balıkçılardan, fakirlerden, yaşlılardan ve çocuklardan seçer.
‘Deniz Ağacı’nda Marmara Adası civarında kılıç avına çıkan insanların yaşadığı düşmanlığı ve dostluğu anlatır. (1974’te “Kanlı Deniz” ismiyle sinemaya uyarlanmıştır.) Büyük Orfoz’da dünyaya küsen Metin’in (tıpkı Kaptan Ahab gibi) Gökova’da bir büyük orfoza kafayı takmasını bahis edinir. ‘Mola’da Narlıköy’de geri başlılara karşı duran, aşkı uğruna büyük fedakarlıklar yapan Ali’yi görürüz. ‘Sığırcıklar’daysa Erdek’teki mevsimlik zeytin toplama emekçilerinin dayanışmasını ve fakirin fakire reva gördüğü şiddetin izini süreriz.
Dedalus Kitap, geçtiğimiz günlerde Yaman Koray kitaplarına bir yenisini daha ekledi ve onun vaktiyle daktiloda yazıp bir kenarı kaldırdığı hikayelerini kitaplaştırarak okurla buluşturdu. ‘Bir Yaz Gecesi’ ismini taşıyan bu 112 sayfalık hikaye kitabının, Koray’ın başka kitapları üzere deniz koktuğu bilmem söylemeye gerek var mı?
‘CAHİLLİK, FUKARALIK, İREZİLLİK, NE DİCEN!’
Toplamda 10 hikayeden oluşan ‘Bir Yaz Gecesi’nde okuduğumuz çatışmaları, öne çıkan karakterleri ortak bir temada buluşturmak istersek buna “şiddet” demek daha hakikat olur. Pek natürel Koray bu hikayeleri tematik bir paydaşlık yaratma muhtaçlığıyla kaleme almamıştır. Şiddet, ihanet, dalavere onun romanlarında da işlediği genel çatışmalardır.
Bu gözle baktığımızda öne çıkan hikayelerinde başında ‘Kum Tanecikleri’ gelir. Ayşe’nin kocası olan balıkçı Ahmet yeni aldığı serpmesiyle yürürken, bir öteki balıkçı olan Ömer’le karşılaşır. İkisi de birbirini sevmez. Ömer hem serpmeden hem Ayşe’den sebep ona diş biler. Ayşe de Ömer’le saklı bir aşk yaşadığı için, gün gelir, Ahmet’in kalemi kırılır. Böylelikle Ömer hem Ayşe’yi hem serpmeyi alır. İkisi de kıymetlidir Ömer’in gözünde. O denli ki hangisinin bu cinayetin temel sebebi olduğu gri bir alan olarak kalır.
Şiddetin ve acının, toplumsal utançla birleşip genelleştiği bir öteki hikaye de ‘Rüzgârla Geldi’ ismini taşır. Koray’ın 1953’te Akşam gazetesinde yayınladığı bu üç kesimli uzun hikaye gerçeküstü öğelerle birleştirilir. Birinci hikayede yaşça büyük birine gelin olan ve büyükşehirde konut paklığına giden bir genç kızı görürüz. Kız bir gün cam silerken, camın altına toplanan serseriler onu röntgenlerler. Kız da eteğini kapamaya çalışırken düşüp ölür. Hikayenin çatışması kızın mevti değil, vefatından sonrasıdır. Etrafına toplanıp toplanıp dağılan kalabalık onu gerçek düzgün umursamaz. Koray da zati hikayeyi şöyle noktalar: “Ama galiba hiçbiri, sonraki gün kan pıhtılarını yalayan sıska, uyuz köpek kadar üzülmedi.”
İçlerinde en sevdiğim hikaye ‘Bu da Şeytana’dır. Hamza Reis berbat bir havada denize açılır ve şanssızlığına karşın balıkta ısrar eder. Tuttuğu kadarıyla konutuna yürürken, peşine düşen bir madrabazın onunla pazarlığına giriştiğini duyar da ses etmez. Nihayetinde balıklara karşılık on iki arşın patiska parası ister. Madrabaz Halil Efendi’yse bunun nedenini “eski bir döşek üzerinde hareketsiz yatan bedenin yanında, katıla katıla ağlayan, zayıf bir çocuğu” görünce anlar.
Caption Kitabın öne çıkan ve tahminen de en sert hikayesi Encek Dere’dir. Bir samanlıkta tek başına doğurmak üzere olan Fadime acıyla inlerken kocası gelir ve orada doğum sancısı çeken bir köpek olduğunu görür. Köpeği tekmeleyip kovmaya çalışsa da Fadime onu durdurur. Sabaha hakikat Fadime de köpekle bir arada doğurur lakin yoksulluk, cahillik ve çok çocuk sahibi olduklarından dolayı, köpeğin enikleriyle birlikte kendi bebeğini de alır, Encek derenin sularına hepsini bir bir atar. Dönüş yolunda arkadaşı Zehra’yı görür. O da enik attığını söyler ancak ikisi de kendi bebeklerini boğduklarını gizlerler.
ROMAN VE ÖYKÜ
Yaman Koray aslında bir romancıdır. Hem de 400-500 sayfalık romanlar yazan, kalemini rahat oynatan bir muharrirdir. Tam da bu sebepten ötürü onun kitapları günlük konuşma lisanına daha yatkındır, sayfaların süratli akmasının bir sebebi de budur.
Koray’ın hikayeleri de bu ritme sahiptir. ‘Bir Yaz Gecesi’, ‘Rüzgârla Geldi’, ‘Parktaki Kanepe’ isimli, başkalarına nazaran daha erken bir vakitte yazılan hikayeler bunun habercisidir.
Türkiye’nin birinci balık adamlarından biri olan Koray, ömrünün büyük bir kısmını denizle iç içe geçirmiş bir muharrirdir. Daima orayı, oradaki alakaları ve çatışmaları yazdığı için de neyi nasıl anlattığını âlâ bilir. Vakit zaman büsbütün oradaki münasebetlere odaklanır; bütün karakterleri, yerleri, hisleri oraya aittir. Vakit zaman da bu sisteme ayrıksı bir karakter sokar. Bu karakter bazen klasik müzik dinleyen, ideoloji okuyan fazilet timsali biridir, bazen de dışarıdan gelen buldumcuk bir kız.
Zaten o da bunu ‘Yabancılaştığım Dünya’ isimli içdöküm hikayesinde, “Ben insanı, salt insanı yazmak istiyordum. Kendiyle olan çelişkilerini ve doğayı unutmakla, ona sırtını dönmekle yaptığı büyük yanlışı. İnsanın kendini bulmasını ve gerçeğe dönmesini,” diye muharrir.
‘Bir Yaz Gecesi’, Koray’ı seven okurların akıllarda tutması gereken bir kitap.
Meraklısına duyurulur!