Türkiye’yi yasa boğan Kahramanmaraş sarsıntısının akabinde olağan üstü hal kapsamında geçen günlerde yayımlanan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi büyük reaksiyon çekti. Kararname uyarınca zelzele bölgelerinde meraların ve ormanların imara açılabilmesi büyük tartışma yarattı. Tek tartışma noktası bu olmadı. 3 uzman Halktv.com.tr’ye A’dan Z’ye kararnameyi kıymetlendirdi. Uzmanlar kararnamede gelecekte yaratacak en büyük tehlikenin kent planlaması olmadan yapılmak istenen kentler olduğu görüşünde. TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi İdare Konseyi Lideri Esin Köymen “Şimdiye kadar bu hükümetin zelzele sürecinde müdahale konusunda ne kadar yetersiz olduklarını hepimiz gördük. Hiç olmazsa bundan sonra daha temkinli olmalarını beklerdik ancak bu kararnameyle gördük ki ‘yine benim dediğim olur’ halinde iş devam ediyor ne yazık ki. Bunun önüne geçmek gerekiyor. Bu hükümetin yapamıyorlarsa da istifa etmesi gerekiyor” dedi.
Uzmanlar sorularımızı şöyle yanıtladı:
‘İmar planlama süreci devre dışı’
TMMOB Kent Plancıları Odası Lideri Gencay Serter:
- Kararname ne manaya geliyor? Zelzele bölgesinde ormanlar ve meralar imara açılabilir mi?
Bu kararname konut muhtaçlığının karşılanması için süratlice çıkartılmış bir kararname. Aslında orman ve meralardan öte her türlü bu kullanımlarda tescil değişikliğine gidebileceğini ve resen yapılabileceğini söylüyor. Evet, meralar ve ormanların imara açılabileceğini söylüyor. Lakin onun dışında bir şey daha söylüyor ki o bizim mesleğimiz açısından çok daha değerli. Bu alanlarda imar planlama süreci büsbütün devre dışı bırakılıyor.
Şöyle taban açısından uygunluk varsa üzerine bir vaziyet planı ve bu vaziyet planına bağlı olarak ruhsatlandırma süreci oluyor. Bu demek oluyor ki buralarda imar planlarına gerek olmaksızın bu alanlarda yapılaşmanın önü açılıyor. Bizim başından beri savunduğumuz şey şu: Vatandaşlarımızın konut gereksinimi çok elzem. Herkes üzere meslek odası olarak vatandaşlarımızın konut muhtaçlığına bir an evvel kavuşmalarını isteriz. Lakin kent inşa etmek demek konut inşa etmek demek değil. Orada insanların istihdam imkanlarını sağlayacak ticaretiyle, endüstrisiyle, sıhhat tesisleriyle, kır kent bütünlüğüyle bu alanlarda bütüncül planlamalar, kent ölçeğinden başlayan planlar yapılmadığı sürece bu çeşit kesimci yaklaşımlarla günün sonunda uzun vadede çok daha sorun yaşayacağımız sonuçlar elde edebiliriz.
‘Yapılaşmanın önü açılıyor’
- Kararname uygulanırsa kent planlama açısından nasıl sonuçlar doğurur?
Şuan bu kurgu içerisinde kent planlama mesleği yok. Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın kendisinin imar planlama süreçlerini tanım ettiği kanun ve yönetmelikler var. Bu planlama sürecini buradan çıkarttığınız vakit hem mesleğin temel prensipleri doğrultusunda bütüncül bir kıymetlendirme imkanınız kalmıyor. Hem de bu yönetmelik ve kanunlarda yazan asgarî gereklilikleri de yapmadan yalnızca kolay bir kentsel tasarım vaziyet planıyla yapılaşmanın önü açılıyor.
‘Yatakhane kentler haline gelir’
- Nasıl yapılmalıydı?
Daha görece yıkımın az olduğu kentler de oldu, bütün olarak kaybettiğimiz kentler de oldu. Bütün olarak kaybettiğimiz kentlerde şayet bu yıkım kent ölçeğindeyse sorunun tespitin, imkanlara ve tahlile de kent ölçeğinde başlamak lazım ve bu ölçekten bakmak lazım. Bu manada biz başından beri tümden yıkım yaşamış kentlerimizde bütüncül ölçekte kent planlamasıyla başlanılması gerektiğini ısrarla vurguladık. Şu anda kentin, kent hayatının yalnızca bir modülü olan konuttan başlanıyor. Orada yaşayan insanların istihdam imkanlarını da sağlayamadığınız vakit oralar birer kentten kopuk banliyö, yatakhane kentler haline gelecek.
‘AFAD plan yaptırır yetkisi var’
TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi İdare Konseyi Lideri Esin Köymen:
- Kararnameyi nasıl değerlendiriyorsunuz?
Kararnamenin kendisine bakıldığında afet nedeniyle AFAD’a, Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’na plan bile yapmadan verilen bir yetki var.
- AFAD kent planlaması mı yapacak?
‘Yaptırır’ diyor. Yani a firmasını, b firmasını çağırıp Etraf ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylanacak planların altlıklarını AFAD üzerinden yaptırabileceğini söylüyor.
- Bu nasıl sonuçlar doğurur?
AFAD’ı biraz yeni yerleşim yerlerini tespit edebilen, işte bu alanlarda Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’yla bilgi alışverişinde bulunan, bu belirlemeleri yaparken de orman ve mera alanı olarak da AFAD diyebilir ki ‘en hoş yer, en sağlam taban şu orman alanıdır, yapılaşmaya açabiliriz’ der. Etraf ve Şehircilik Bakanlığı da bunun üzerinden bir planlama sürecine girer. ‘Bakanlık direkt orada uygulama yapar’ diyor. Uygulama yapabilmesi için bir imar planı olması gerekiyor. Bunun altlığı olan taban raporlarından bahsediyor. Jeolojik etütlerden bahsediyor, bunlar yapılır ve bunlara nazaran taban yapısına nazaran de direkt doğruya plan olmaksızın bir yerde yapı ruhsatı verilmesinden bahsediyor. Bir defa plan olmayan bir yerde bir yapı ruhsatı düzenlenmesi mümkün değil. Bakanlık ruhsat düzenleyecek ancak imar planları demek ki sonradan yapılacak.
‘Ders çıkarmak gerekiyor’
- Eklemek istediğiniz bir şey var mı?
Afetlerden nitekim ders almak gerekiyor. Bilime kulağını kapadığın vakit ya da meslek odalarının bu bilimsel çalışmaları ve teknik raporlarına gözünü kapadığın vakit hiç kimseye yararı olmuyor. Bunu yöneticilerin anlaması gerekiyor. Bu son derece kıymetli ancak bu kararı verenler ‘yine bir musibet geldi başımıza. İşte bunu da şurada orman, burada mera alanına yapılaşmaya açalım’ diyor. Sonra ne olacak? Bu türlü bir planlama çalışması olmaz. Bu bir bilimsel çalışma değil. Şimdiye kadar sarsıntı sürecinde de aslında bu hükümetin müdahalede ne kadar yetersiz oldukları hepimizin gözü önünde oldu. Hiç olmazsa bundan sonra daha temkinli olmalarını beklerdik fakat bu kararname gördük ki tekrar benim dediğim olur halinde iş devam ediyor ne yazık ki. Bunun önüne geçmek gerekiyor. Yapamıyorlarsa da istifa etmesi gerekiyor gerekir bu hükümetin.
‘En bedelli alanlar’
İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ünal Akkemik:
- Kararnamenin ormanlar ve meralar açısından tehlikesi nedir?
Kararname aslında 2018 yılında, 6831 sayılı orman kanununa ek olarak çıkarılan 16.maddenin Harika Hal kapsamında bir uygulaması.
Bu çeşit alanların orman dışına çıkarılmasında süreçler, Etraf ve Şehircilik Vilayet Müdürlükleri tarafından ilgili Orman Bölge Müdürlüğünden talepte bulunmasıyla başlamakta. Harikulâde Hal kapsamında Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından resen yapılabiliyor.
O nedenle burada, biyolojik çeşitlilik açısından kıymet taşıyan alanların da orman rejimi dışına çıkarılması ve yapılaşmaya açılması büyük bir risk olarak kıymetlendirilebilir. Kelam konusu bu alanlar aslında biyolojik çeşitlilik açısından en bedelli alanlar olup korumasında fayda olan alanlar.
‘Doğru değil’
– Bu kararnamene ile zelzeleden sonra akla birinci ormanların gelmesini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ormanların en ucuz kaynak olarak kıymetlendirilmesi uzun vadede daha büyük sıkıntıların çıkmasına neden olabilir. Zira bu çeşitten taşlık, kayalık olarak nitelendirilen orman alanlarının biyolojik çeşitlilik açısından değerli olması yanında sel ve taşkınları tedbire, suyu ve toprağı koruma etme özellikleri de var. Ayrıyeten 10 ili kapsayan sarsıntı bölgesinde 35 civarında Kıymetli Tabiat Alanı var. O nedenle akla birinci orman alanlarının gelmesi yanlışsız değil.
‘Yanlış sonuçlara neden olacağı telaşı taşıyorum’
- Bu kararname uygulanırsa ormanlar ismine nasıl bir sonuç doğurur?
Elbette, uzun vadede orman alanlarında parçalanma, ormanların ekosistem hizmetleri ile su ve toprak korumasında aksama meydana gelebilecektir.
- Bakanlığa bu türlü bir yetki verilmesini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bilimsel temele dayanmayan ve gerisinde bağımsız bir bilimsel raporun olmadığı uygulamaların yaşanan problemlerden sonra diğer sıkıntıların yaşanmasına neden olacağı açık.
Alınan bu kararların ardında bilimsel raporlar var mıdır? Bilmiyorum. Lakin, çok kısa vakitte bu türlü bir kararın alınması, süratlice uygulamaya konması ve alanın idaresinden sorumlu olan Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Orman Genel Müdürlüğü’nden müsaade almadan kararların verilecek olmasının yanlış sonuçlara neden olacağı tasası taşımaktayım. Dilerim bu hususta yapaylaşmış ve insan müdahalesi görmüş alanlar tercih edilir ve biyolojik çeşitlilik, toprak ve su koruması açısından bedelli alanlar kapsam dışı tutulur.
‘Ormanlar doğal halleriyle korunmalı’
- Eklemek istediğiniz bir şey var mı?
Türkiye; temiz-tatlı içme suyunun temel kaynağı olan ormanlar ve su açısından güçlü bir ülke değildir. O nedenle, orman alanlarımız üzerinde ağaç olsun ya da olmasın doğal halleriyle korunmalı ve gelecek jenerasyonlara aktarılmalıdır.