ABD Yüksek Mahkemesi, 19 Nisan tarihli kararıyla, İran yaptırımlarının delinmesi davasında Halkbank’ın Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası (FSIA) kapsamında yargılamadan muaf olduğu tezini reddetti. Yüksek Mahkeme, Halkbank’ın içtihat kapsamında dokunulmazlık argümanını ise alt mahkemeden tekrar değerlendirmesini istedi.
Dokuz üyeden oluşan Yüksek Mahkeme kararında, ABD’de 1976’dan bu yana yürürlükte olan FSIA yasasının bankaya cezai davalara karşı bir muhafaza sağlamadığını belirtti, yani Halkbank’ın bu mevzudaki tezini haksız buldu.
Amerika’nın Sesi (VOA) Türkçe’den Begüm Dönmez Ersöz’ün haberine nazaran, hukuk uzmanları, Yüksek Mahkeme’de çoğunluk bu kararla Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası’nın Halkbank davasında uygulanabilir olmadığını ve bu nedenle yasanın bankanın yargılanmasının önünde pürüz teşkil edemeyeceğini benimsemiş oldu.
HALKBANK HAKKINDAKİ KARARDA NE VAR?
ABD Yüksek Mahkemesi’nin Halkbank kararında çoğunluğun görüşünü kaleme alan yargıç Brett Kavanaugh, “Halkbank’a nazaran, yabancı bir devletin direkt sahibi olduğu büsbütün ticari bir şirket, ABD vatandaşlarını etkileyen ve ABD’nin ulusal güvenliğini tehdit eden bir suça karışabilir; lakin Amerikan mahkemelerinde hesap veremez. Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası’nda bunu destekleyen hiçbir şey yok“ tabirleriyle Halkbank’ın argümanına karşı çıktı.
Halkbank yabancı devletler yahut enstrümanlarının bu mevzuat dışında içtihat kapsamında yargılamadan muaf olabileceği argümanını da gündeme getirmişti. Halkbank’ın bu argümanı konusunda görüş beyan etmeyen Yüksek Mahkeme, alt mahkemeden bankanın bu argümanını tekrar değerlendirmesini istedi.
Yüksek Mahkeme’de 17 Ocak’ta yapılan oturumda Halkbank’ın avukatı Lisa Blatt, “Dünya 7 bin yıldır var ve hiçbir ülke bir öteki ülkeyi yargılamadı” kelamlarıyla, tarihte hiçbir yabancı bir devletin ya da ona bağlı bir vasıtanın ceza davasında yargılanmadığını savunmuştu. ABD Adalet Bakanlığı’nı temsil eden avukat Eric Feigin ise Halkbank’ın bu kapsamda değerlendirilemeyeceğini söyleyerek, bankaya dokunulmazlık tanınmasının gelecekte öbür devletlerle kontaklı kurumları ‘suç merkezi’ haline getirebileceği ihtarında bulunmuştu.
HUKUKÇULAR NE DİYOR?
Hukuk uzmanlarına nazaran, ABD Yüksek Mahkemesi’nde çoğunluk bu kararla, Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası’nın Halkbank davasında uygulanabilir olmadığını ve bu nedenle yasanın bankanın yargılanmasının önünde pürüz teşkil edemeyeceğini benimsemiş oluyor.
Yüksek Mahkeme’nin alt mahkemeden yabancı devletler yahut enstrümanlarının içtihat prensiplerine nazaran dokunulmazlığa sahip olup olmadığını değerlendirmesini istemesiyse Halkbank için olumlu bir gelişme olarak değerlendirildi.
VOA Türkçe’ye kararı yorumlayan Vanderbilt Üniversitesi’nden Prof. Ingrid Wuerth Brunk, “Halkbank için en büyük zafer, Yüksek Mahkeme’nin bankanın yargılamadan muaf olduğu tarafında bir karar vermesi olurdu. O vakit dava düşerdi. Lakin o denli olmadı. Bununla birlikte Halkbank içtihat kapsamında dokunulmazlıkla ilgili soru işaretini mahkemeye taşıma fırsatını elde etmiş oldu” dedi.
İKİ YARGIÇ, KARŞI OY VERDİ: YARGIÇLAR NE DİYOR?
ABD ve Türkiye ortasındaki bağlarda değerli pürüzlerden biri olan Halkbank davasını ele alan Yüksek Mahkeme’de dokuz yargıç bulunuyor. Yüksek Mahkeme’nin Halkbank kararında 7 yargıç lehte oy kullanırken, yargıçlar Neil Gorsuch ve Samuel Alito karşı oy kullandı. İki yargıç ismine görüşü Yargıç Neil Gorsuch kaleme aldı.
İki yargıç çoğunluğun görüşünden farklı olarak, Halkbank davasında Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası’nın uygulanabilir olduğunu; maddede yer alan ‘ticari faaliyet istisnası’ sebebiyle de Halkbank’ın yargılanabileceğini söz etti.
Alt mahkemenin Halkbank konusunda ‘yargılama devam edebilir’ kararına takviye veren Yüksek Mahleme yargıcı Gorsuch, Yüksek Mahkeme’nin net bir karar almayarak ‘hukuku yok yere fazla karmaşıklaştırdığını’ savundu.
“Mahkemenin kararı davacılar ve alt mahkemedeki meslektaşlarımızı hem bu dava hem de ortaya çıkabilecek diğer davalarda sıkıntı bir vazifeyle baş başa bırakıyor” diyen Yargıç Gorsuch içtihat tartışmasının çok sayıda soru işareti barındırdığını fakat mahkemenin aldığı kararla bu soru işaretlerinin tahlili için bir yol göstermediğini belirtti.
BUNDAN SONRA NE OLACAK?
Bundan sonraki süreçte alt mahkeme, yani Manhattan’daki Temyiz İkinci Dairesi, Halkbank’ın ABD’de içtihat kapsamında yargılanmasına pürüz teşkil edecek bir prensibin olup olmadığını kıymetlendirecek.
Yüksek Mahkeme Yargıcı Neil Gorsuch’un görüş metninde atıfta bulunduğu Prof. Ingrid Wuerth Brunk VOA Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, Halkbank’ın itirazı içtihat kapsamında değerlendirilse bile, yabancı bir kuruma dokunulmazlık verilmesi kararını yürütmenin yani hükümetin verdiğine dikkat çekti.
ABD hükümetinin davada bu formda savunma yaptığını hatırlatan Profesör Brunk, “Yüksek Mahkeme, bu bahiste topu alt mahkemeye attı. ABD hükümeti dokunulmazlığa içtihada nazaran hükümetin karar verdiğini ve hükümetin Halkbank’ın bu kapsama girmediğine karar verdiğini savunacaktır. Halkbank ise mahkemelerin körü körüne yürütmenin dediğini yapamayacağını ve dokunulmazlık unsurunun davaya nasıl uygulanacağına mahkemelerin karar vermesi gerektiğini savunacaktır” diye konuştu.
‘ALT MAHKEMENİN NASIL BİR KARAR ALACAĞINI KESTİRMEK ZOR’
Alt mahkemenin nasıl bir karar alacağını kestirmenin sıkıntı olduğunu belirten Prof. Brunk’a göre, ABD’de yabancı devlet denetimindeki şirket ya da kurumlara yönelik çok kapsamlı bir içtihat bulunmuyor. Bu durumda mahkemenin dokunulmazlık tartışmasında memleketler arası hukuktaki uygulamalara bakması mümkün.
Yüksek Mahkeme yargıçlarından Neil Gursoch Halkbank kararı metninde belirttiği görüşünde, milletlerarası hukukun da ‘bulmacayı’ çözmesinin güç olduğunu, bu husustaki soru işaretlerini gidermesinin kolay olmadığını belirtti.
Alt mahkemenin türel açıdan güç bir kararla karşı karşıya kaldığını belirten Prof. Brunk, mahkemeden dokunulmazlık kararını yürütmenin verdiği prensibini onaylayan bir kararın çıkması muhtemelliğine ve bu durumda da Halkbank’ın yargılanmasına devam edilebileceğine işaret etti.
Yabancı devletler ve dokunulmazlık bahislerinde çalışmaları bulunan Prof. Ingrid Brunk’a göre bir öbür mümkünlük da alt mahkemenin bu bahiste topu yine Yüksek Mahkeme’ye atması.
HALKBANK NE İLE SUÇLANIYOR?
Halkbank İran’a yönelik ekonomik yaptırımların delinmesi davasında evraka 2019 yılında sanık olarak eklenmiş; fakat bankacılık dolandırıcılığı, para aklama ve paravan şirketler aracılığıyla yaptırımların delinmesi suçlamalarını reddetmişti.
ABD’li savcılar Halkbank’ı, yaptırımların uygulandığı İran’a fayda sağlayacak halde, petrol gelirini altına ve daha sonra nakde çevirmekle suçlamış, petrolden elde edilen gelirlerin transferinin besin sevkiyatı olarak gösterildiğine ait evrakları sunmuştu.
Halkbank davası Türkiye ve ABD ortasındaki alakaları uzun müddettir etkileyen mevzulardan biri. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bankaya yönelik suçlamaların ‘hukuksuz ve çirkin’ olduğunu savunmuştu. (DIŞ HABERLER)